Poniższe
zestawienie ma na celu ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem związanym z pracą
z tymi substancjami w laboratorium chemii organicznej oraz podaje sposób
udzielania pierwszej pomocy.
Acetaldehyd,
metaldehyd, paraldehyd, formaldehyd, akroleina, aldehyd krotonowy i inne. Przy
zatruciu tymi substancjami poszkodowanego należy usunąć spod działania
trucizny; stosować postępowanie ogólne. Podawać do
picia mleko i surowe jaja.
Acetonitryl wywiera działanie toksyczne, może również wydzielać
cyjanowodór. Przy zatruciu stosować postępowanie jak przy zatruciu cyjankami
Amoniak.
Przy skażeniu dróg oddechowych, chorego wynieść na świeże powietrze;
stosować inhalacje z pary wodnej. Przy skażeniu oczu – przemywać oczy wodą
przez 15 minut.
Anilina.
Przy zatruciu stosować postępowanie ogólne. W przypadku polania należy zdjąć
skażoną odzież i obmywać ciało wodą. Przy zatruciu doustnym wywołać
wymioty, a następnie podawać węgiel aktywowany lub odtrutkę uniwersalną. Choremu zapewnić ciepło, spokój i dostęp świeżego powietrza.
Inhalacja dużej dawki aniliny lub absorpcja przez skórę mogą spowodować śmierć.
Benzen,toluen, ksylen.
Przy zatruciu stosować postępowanie ogólne. W przypadkach zatrucia przez
drogi oddechowe należy poszkodowanego wynieść na świeże powietrze i w razie
potrzeby stosować sztuczne oddychanie. W zatruciu doustnym wywołać wymioty i
podać węgiel aktywny. Nie wolno podawać mleka i oleju rycynowego, gdyż ułatwia
wchłanianie tych trucizn. Praca z tymi substancjami powinna odbywać się wyłącznie
pod wyciągiem.
Benzochinon,
środek drażniący i lakrymator; nie należy przechowywać w otwartych
naczyniach.
Brom.Silnie
toksyczne pary powodują groźne oparzenia skóry. Praca z bromem może odbywać
się tylko pod wyciągiem, w okularach i rękawicach ochronnych. Przy skażeniu
zewnętrznym stosuje się postępowanie ogólne oraz zmywa skórę 10% roztworem
tiosiarczanu sodu lub stosuje pastę z wodorowęglanu sodu i okłady z glicerolu.
Przy zatruciu doustnym należy stosować postępowanie ogólne. Można także
podać do picia roztwór tiosiarczanu sodu (łyżka stołowa na szklankę wody),
a następnie zawiesinę tlenku magnezu w wodzie (1,5 łyżki na szklankę wody).
Przy zatruciu poprzez drogi oddechowe należy stosować postępowanie ogólne oraz inhalacje par bardzo rozcieńczonego amoniaku.
Bromkirozpuszczalne w wodzie.
Przy zatruciu doustnym stosować postępowanie ogólne oraz podać roztwór 30 g
siarczanu magnezu w wodzie.
Butadien.
Gaz łatwo palny tworzący z powietrzem mieszaniny wybuchowe.
Chlor i inne niebezpieczne gazy takie jak: brom, bromowodór, chlorowodór,
cyjanowodór, bromek i chlorek metylu, dwutlenek siarki, trójtlenek siarki z
dymiącego kwasu siarkowego (oleum), tlenki azotu z dymiącego kwasu azotowego,
diazometan, fluor, fosgen, siarkowodór, pary siarczanu dimetylu, tlenki azotu,
itp. Przy dużym stężeniu tych gazów nawet jeden oddech może spowodować
utratę przytomności, poważne uszkodzenie płuc, a nawet śmierć. Przy
zatruciach stosować zalecenia ogólne.
Chlorek acetylu i inne halogenki kwasowe (chlorek benzoilu, benzenosulfonylu i
p-toluenosulfochlorek). Związki
te reagują gwałtowanie z wodą wydzielając toksyczny chlorowodór. Ponadto związki te mają działanie drażniące i są
lakrymatorami. Pierwsza pomoc przy skażeniu zewnętrznym polega na obfitym
przemyciu skóry wodą, a następnie rozcieńczonym roztworem amoniaku.
Chlorek glinu wywołuje
silne podrażnienia skóry; reaguje gwałtownie z wodą wydzielając chlorowodór.
Chlorek
tionylu
wykazuje silne działanie drażniące. W przypadku skażenia przemywać skórę dużą ilością wody, a następnie rozcieńczonym roztworem amoniaku.
Chlorki
fosforu (tlenochlorek, trój- i pięciochlorek). Wydzielają niebezpieczne pary i wywołują groźne
uszkodzenia płuc. Działają parząco na skórę i błony śluzowe. W przypadku
zatruć stosować postępowanie ogólne.
Chromiany i dwuchromiany, trójtlenek chromu. Związki te mają silne działanie utleniające. Pył tych związków ma
własności żrące; rozpuszcza się w płynie ustrojowym śluzówki nosa i
gruczołów potowych tworząc roztwory o własnościach silnie utleniających.
Czterochlorek węgla i pochodne (chloroform, chlorek metylenu, tetrachlorek, itp.). Pary
tych związków są bardzo niebezpieczne, ponieważ są łatwo absorbowane przez
skórę. W zetknięciu z płomieniem lub gorącymi metalami uwalniają fosgen.Należy unikać wdychania par tych związków. W przypadku zatrucia stosować postępowanie ogólne .
Cyjanki sodu i potasu. Zakwaszenie
wodnych roztworów tych związków uwalnia silnie toksyczny cyjanowodór. Cyjanki łatwo przenikają do organizmu przez drobne
rany w skórze. Przy zatruciu natychmiast wezwać pomoc lekarską i udzielić
pierwszej pomocy! Przy zatruciu poprzez drogi oddechowe wynieść poszkodowanego
natychmiast na świeże powietrze. Usunąć skażoną odzież, ale zapewnić
choremu ciepło. Przy trudnościach w oddychaniu stosować sztuczne oddychanie.
Podawać do wąchania co 15 sekund chusteczkę nasyconą azotynem amylu. Zabieg
powtórzyć 5 razy. Przy zatruciu doustnym u przytomnego wywołać wymioty podając
do wypicia szklankę ciepłej, słonej wody (1 łyżeczka soli na szklankę
wody). Zabieg powtarzać do momentu uzyskania przezroczystego płynu żołądkowego.
Można również podawać węgiel aktywny. Przy wystąpieniu trudności z
oddechem stosować sztuczne oddychanie. Podawać do wąchania pary azotynu amylu.
Cykloheksan, cykloheksanol, cykloheksen.
Przy zatruciu tymi związkami stosować postępowanie ogólne.
Dimetylosulfotlenek (DMSO).Związek
ten sam nie jest niebezpieczny, ale jest łatwo absorbowany przez skórę i może
ułatwiać wchłanianie innych
toksycznych substancji.
Etery (etylowy, izopropylowy, dioksan, tetrahydrofuran). Związki te są niezwykle łatwopalne; z
powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. Przechowywane łatwo reagują z tlenem
powietrza tworząc wybuchowe nadtlenki. Etery należy przechowywać w
szczelnych, ciemnych naczyniach i nie dłużej niż 2 miesiące. Nigdy nie należy
zatężać roztworów eterowych przez ogrzewanie palnikiem. Etery przechowywane
dłużej przed procesem oczyszczania lub destylacji należy sprawdzić na obecność
nadtlenków wykonując następujący test: 0,5-1 ml eteru dodaje się do równej
objętości lodowatego kwasu octowego zawierającego około 100 mg jodku sodu
lub potasu. Żółty kolor roztworu wskazuje na obecność niskiego stężenia
nadtlenków, brązowy na wysokie stężenie.
Fenol.
Związek ten jest silnie szkodliwy w postaci par. Wykazuje działanie żrące na
skórę. W skażeniu zewnętrznym skórę należy przemywać dużą ilością
wody z mydłem, a następnie alkoholem. Należy okład z nasyconego roztworu
siarczanu sodu. W zatruciu doustnym wywołać wymioty (1 łyżeczka soli na
szklankę wody). Podać do picia dużą ilość mleka lub białkajaj zmieszane z wodą , ewentualnie zawiesinę wodorotlenku wapnia w
mocno osłodzonej wodzie. Nie podawać tłuszczów ani alkoholu!
Fenylohydrazyna.
Związek ten łatwo wchłania się przez skórę.
Fluorki. Związki te są niebezpieczne przy zatruciu doustnym. W takich przypadkach podać
natychmiast do picia szklankę wody z sokiem cytrynowym lub nasycony roztwór
wodorotlenku wapnia, wodny roztwór kredy lub 1% roztwór chlorku wapnia oraz duże
ilości mleka. Wywołać wymioty, zapewnić ciepło i spokój.
Fosfor i związki pochodne, fosfor żółty i biały powodują przykre oparzenia. Należy natychmiast zmywać miejsca
oparzone bieżącą wodą przez 30 minut, a następnie 3% roztworem siarczanu
miedzi (II).
Hydrazyna.Związek
silnie wybuchowy w połączeniu z odczynnikami utleniającymi.
Jod.
Pary jodu są toksyczne. Krystaliczny jod może spowodować niebezpieczne
oparzenia skóry.
Kumen.
Związek ten przechowywany z dostępem powietrza tworzy nietrwałe wybuchowe
nadtlenki.
Kwasy:octowy, azotowy, fosforowy, bromowodorowy, solny, siarkowy itp. Wykazują
silne działanie żrące, reagują gwałtownie z zasadami. Większość z nich
wydziela bardzo szkodliwe opary. Przy skażeniu zewnętrznym stosuje się
przemywanie dużą ilością wody, a następnie roztworem wodorowęglanu sodu. W
zatruciu doustnym obowiązuje reguła by kwas wprowadzony do organizmu rozcieńczyć
100-krotnie (5 ml stężonego kwasu – 500ml płynów do picia). Podawać do
picia płyny zobojętniające jak: wodę z mydłem, mleko, zawiesinę wodną węgla
aktywnego, mocną gorzką herbatę, czarną kawę, białka jaj wymieszane z wodą
(4 białka na 2 szklanki) lub zawiesinę wodną wodorotlenku glinu. Nie wywoływać
wymiotów! Nie podawać węglanów i wodorowęglanów! Nieprzytomnemu nie wolno
niczego podawać do picia!
Kwas
chlorosulfonowy
jest silnie żrącą cieczą. Gwałtownie reaguje z wodą tworząc kwas siarkowy
i chlorowodór. Pierwsza pomoc – jak w przypadkach zatruć stężonymi
kwasami.
Kwas
chlorooctowy może
spowodować przykre oparzenia skóry.
Kwas
nadchlorowy. Stężone
roztwory tego kwasu mogą wybuchać ze względu na silne działanie utleniające.
Kwas
szczawiowy i szczawiany
po połknięciu mogą spowodować śmiertelne zatrucie. Pierwsza pomoc polega na
natychmiastowym podaniu do picia szklanki wody z sokiem cytrynowym, nasyconego
roztworu wodorotlenku wapnia lub 1% roztworu chlorku wapnia. Po wywołaniu
wymiotów podać w roztworze 15 – 30g siarczanu magnezu.
Lit
reaguje a woda uwalniając wodór, który ulega samozapłonowi.
Metanol.Przy
zatruciu metanolem udzielanie pierwszej pomocy polega na szybkim wywołaniu
wymiotów u osoby przytomnej. Ponadto należy podać zawiesinę węgla aktywnego
i ponownie wywołać wymioty. Podać do wypicia roztwór wodorowęglanu sodu
(soda oczyszczona, 2 łyżeczki na szklankę wody). Oczy chronić przed światłem
stosując opatrunek osłaniający.
Nadtlenek
benzoilu i inne nadtlenki.
Są to związki o potencjalnym działaniu wybuchowym, szczególnie podczas
ogrzewania. Ponadto są to związki silnie utleniające i w połączeniu z
materiałami łatwo utleniającymi się mogą być bardzo niebezpieczne. Związki
takie jak etery, teralina, dekalina,
kumen oraz inne węglowodory przechowywane z dostępem powietrza mogą
tworzyć nadtlenki. Cieczy takich nie wolno destylować lub zatężać bez usunięcia
nadtlenków.
Nitrobenzen
działa trująco w postaci par i w zetknięciu ze skórą. Inhalacja dużych stężeńmoże spowodować śmierć. Miejsce kontaktu należy zmyć etanolem, a
następnie wodą z mydłem. W zatruciach doustnych stosować postępowanie ogólne.
Nitrofenole
mogą wywoływać
uczulenia lub inne przykre efekty fizjologiczne. Należy unikać kontaktu tych
związków ze skórą.
Potas i sód metaliczny reaguje
z wodą bardzo gwałtownie i wybuchowo, uwalniając wodór. Potas przechowywany
z dostępem tlenu tworzy wyjątkowo niebezpieczne i wybuchowe nadtlenki. Sód i
potas przechowuje się w ksylenie. W razie potrzeby odważenia porcji czystego
metalu, przenosi się kawałek metalu do parownicy z ksylenem, nożem odcina się
zewnętrzną warstwę tlenku, odcina się określoną ilość czystego metalu i
waży w przygotowanej zlewce z ksylenem. Zbędne kawałki metalu likwiduje się
dużą ilością metanolu (sód) i alkoholu t-butylowego lub izopropylowego
(potas).
Rtęć metaliczna i jej związki. Pary
i silnie rozdrobniona rtęć są niezwykle niebezpieczne. Rozlaną rtęć należy
zebrać natychmiast możliwie jak najdokładniej. Nigdy nie wylewać do zlewu!
Powierzchnię zanieczyszczoną rtęcią należy pokryć mieszaniną
rozdrobnionej siarki i sody. Przy zatruciach związkami rtęci stosuje się postępowanie
ogólne, wywołuje wymioty, podaje zatrutemu mleko, zawiesinę wodną białek
jaj i węgiel aktywny.
Siarczan dimetylu jest
związkiem bardzo niebezpiecznym zarówno w postaci par ja i cieczy. Jest łatwo
absorbowany przez skórę i wywołuje przykre oparzenia. W przypadku zatrucia
stosować postępowanie ogólne. Skażone miejsca przemywać rozcieńczonym
roztworem amoniaku.
Wodorki metali (LiAIH4, NaH) reagują
wybuchowo z woda uwalniając wodór. Nadmiar glinowodorku litu można rozłożyć
octanem etylu lub acetonem. Wodorek wapnia nie reaguje tak gwałtownie z wodą. Borowodorki
również nie reagują gwałtownie z wodą, natomiast szybko z roztworami
kwasów uwalniając wodór.
Zasady (wodorotlenek potasu i sodu) wykazują
silnie żrące działanie. W przypadku zatrucia udzielając pierwszej pomocy
należy postępować zgodnie z postępowaniem ogólnym.
Przy zatruciu doustnym nie wywoływać wymiotów! Należy natychmiast podać do
picia duże ilości 1% roztworu kwasu octowego lub cytrynowego lub rozcieńczonego
soku z cytryny. Następnie podawać mleko i białko jaj.
Związki
baru (chlorek, azotan). W
przypadku zatrucia stosować postępowanie ogólne. Podać natychmiast do picia
roztwór siarczanu magnezu (2 łyżeczki w szklance ciepłej wody). Następnie
podać mleko lub białka jaj w wodzie. Z soli baru jedynie siarczan baru jest
nietoksyczny.
Związki cynku. Przy
zatruciach pierwsza pomoc zgodnie z postępowaniem ogólnym. Podawać ponadto do
picia zawiesinę tlenku magnezu lub mleko, bądź białka jaj zmieszane z wodą.
Związki miedzi.
Pierwsza pomoc jak przy zatruciach związkami cynku.
Związki ołowiu.
Przy zatruciu doustnym należy natychmiast podać środki wymiotne (15-30g
siarczanu magnezu lub sodu) oraz węgiel aktywny. Ponadto stosować zalecenia
postępowania ogólnego i podawać do picia białka jaj zamieszane z wodą lub
mlekiem.